Kada su srpski piloti 1923. godine izveli prvi međunarodni noćni let sa putnicima u svetu, a čuveni „Orijent ekspres“ izgubio bitku u brzini prevoza, Beograd je bio spreman za gradnju velikog bežanijskog aerodroma.
Budući Novi Beograd tad je bio močvarno tlo na kojem je nikao kapitalan vojno-civilni kompleks. Beograđani su na to gledali kao na podvig.
– Ljudi su bili fascinirani avijacijom i kraljevina je u nju mnogo ulagala. Mogli smo se pohvaliti sopstvenom proizvodnjom aviona u pet fabrika. Svaki let se pratio, a prva linija domaćeg saobraćaja bila je na relaciji Beograd-Zagreb. U avionu do tamo i nazad našli su se novinari iz Beograda i Zagreba. Na prvim linijama uglavnom su leteli avioni „lokid elektra“ i „potez 25“ – priča kustoskinja.
U Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Beograda navode da se aerodrom prvo sastojao od kasarni i pratećih vojnih objekata, šest velikih betonskih hangara i nekoliko manjih montažnih sa metalnim konstrukcijama. Kasnije je proširen dvema travnatim pistama, izgrađeni su moderna pristranišna zgrada za vazdušni saobraćaj i oficirski dom, tehnički deo vojne baze sa hangarom-radionicom za remont i veliko centralno skladište vojnog vazduhoplovstva. Sa aerodroma poletalo i po 14 aviona dnevno, što je impozantno za to doba, a njima su upravljale i prve žene piloti u Srbiji.
– Upravnik je bio major Miodrag Tomić, naš prvi školovani pilot, a njegova supruga Danica, sa Zagorkom Plećević i Kristinom Gorišek, bila je jedna od prvih dama koje su poletele odatle – kaže Mirjana Novaković Munišević.
Aerodrom je u u Drugom svetskom ratu više puta bio i zasipan bombama. U aprilu 1941. uništeni su brojni avioni, radionica i pista, a po zauzimanju Beograda, Nemci su preuzeli i komandu nad aerodromom, koji za njih postaje strateška baza, pa obnavljaju pistu koju su prethodno porušili. I saveznici su u proleće i leto 1944. više puta bombardovali aerodromske instalacije, kada je uništena većina hangara i drugih objekata. A nekoliko dana pre oslobođenja Beograda, Nemci su minirali i razrušili aerodromske zgrade.
Bombe iz Drugog svetskog rata „isplivavale“ su više puta, a Beograđanima je najupečatljiviji bio septembar 2015. kada su dan za danom nađene dve na obodu starog aerodroma, u Bulevaru Zorana Đinđića.
Nakon rata, aerodrom je renoviran i korišćen do 1962. godine, ali je potreba za proširenjem kapaciteta dovela do njegovog zatvaranja i gradnje današnjeg Aerodroma „Nikola Tesla“ u Surčinu.
Na mestu starog bežanijskog aerodroma danas je kompleks simboličnog imena “Erport siti”, a jedini do danas očuvani ostatak nekadašnjeg letilišta je jedan hangar, proglašen za spomenik kulture.
Sondermajer i njegov „Aeroput“
U izvesnom smislu, aerodrom je inicirao i stvaranje nacionalne avio kompanije “Aeroput”.
– Njen osnivač, Tadija Sondermajer, izveo je sa kolegom fenomenalan potez i dve nedelje proveo leteći od Beograda do Bombaja, a po povratku u zemlju nije bilo novina koje nisu izvestile o njegovom poduhvatu. Cilj mu je bio da time pokaže značaj vazduhoplovstva i privuče pažnju akcionara, uz čiju pomoć je kompanija i osnovana – ističe kustoskinja Mirjana Novaković Munišević.
Milankovićev hangar jedini preživeo
– Hangar betonske konstrukcije sa radioničkim aneksima izgrađen je 1929. prema rešenju i pod nadzorom inženjera, naučnika i akademika Milutina Milankovića. Sastoji se od centralnog dela – hangara za montažu i dva bočna aneksa, uklopljena u jedinstvenu arhitektonsko-funkcionalnu celinu.
U delu krova Milanković je primenio “betonsku korubu”, značajnu inovaciju u gradnji, tada prvi put izvedenu u našoj zemlji. Hangar se danas koristi kao poslovni prostor – navode u Zavodu.
