Savremeni žitelji Novog Beograda hvale se kako žive u najmodernijem delu grada, potpuno nesvesni da je njihovo naselje poniklo na zemljištu bežanijskih seljaka. Do prvih decenija 20. veka umesto modernih blokova ovde su bile nepregledne baruštine, vinogradi, njive i, od 1927. godine – Stari aerodrom.
Od stare Bežanije do danas ostale su samo kuće na parnoj strani Vojvođanske ulice, ali njihovi stanovnici pamte mnogo više nego što smo mogli da očekujemo.
Poštovaoci tradicije svog mesta pre nekoliko godina napravili su i veliki spomenik.
Pet vekova
Stanivnici ovog dela grada sebe zovu Bežaninci, iako bi pravopisno možda bilo logičnije Bežanijci. Međutim, kako objašnjavaju lektori, ovaj izbor se često prepušta žiteljima jednog mesta i od njih zavisi kako sebe zovu ili kako se osećaju.
Elem, Bežaninci su 2012. godine otvorili pet metara visok spomenik, u slavu prvog pominjanja ovog imena, u crkvenim knjigama, odnosno Kruševskom pomeniku iz 1512. godine.
– Spomenik je visok tačno pet metara, jer svaki centimetar simbolizuje godinu dana postojanja ovog naselja – kaže Volga Ilić, predsednik Udruženja „Stara Bežanija“. – Otvorio ga je Slobodan Kokotović, istaknuti hroničar starog grada i pogotovo Novog Beograda. Pre pet vekova zabeleženo je da su u selu Bežaniji živele 32 srpske porodice, a veruje se da su vodile poreklo iz srednjovekovne Srbije. Bežeći od Turaka prešli su Savu i ovde se nastanili, pa se pretpostavlja da zato naselje i nosi ovakvo ime. Ipak je red da podsetimo kako su tragovi materijalne kulture ovde postojanje naselja iz znatno starije prošlosti.
Predratna panorama
Pre početka Drugog svetskog rata ovo naselje pripadalo je zemunskoj opštini i brojalo oko 3.000 stanovnika. Kao i žitelji drugih sremskih sela, to su uglavnom bili ratari i stočari.
– Najstarija crkva je Hram Svetog velikomučenika Georgija, koji potiče još iz 1827. godine, što ga čini najstarijom crkvom na teritoriji Novog Beograda – dodaje Zoran Matijašević.- Uz njega se nalazi i škola koja danas nosi ime Jovana Sterije Popovića, a prvi pisani podatak o jednoj školi u Bežaniji datira još iz 1715. godine! Zdanje u kojem se tada nalazila srušeno je, pa su đaci bili u maloj zgradi u dvorištu crkve, da bi 1873. godine bila podignuta spratna zgrada, najviša u Sremu u to vreme. U današnjoj zgradi škola je od 1959. godine.
Avetinjsko groblje
Potresan deo priče starih Bežaninaca odnosi se na najstarije groblje u njihovoj mesnoj zajednici, koje se nalazi u blizini Crkve Svetog Georgija, ali je potpuno zaboravljeno.
– Tu je bila stara, drvena crkva koja je srušena – dodaje Matijašević. – Danas je groblje neprepoznatljivo, razrušeno i zapušteno. Prolaznici pored tog zaraslog dela i ne znaju šta je tu nekada bilo. Ono što smo mi uspeli da saznamo jeste da je zvanično zatvoreno 1894. godine, ali posle ozbiljnijeg traganja pronašli smo ostatke nadgrobnih ploča koje su poticale još iz 1820. godine.
Prvi traktor
Vredni istraživači došli su i do podatka da je samo tokom poslednjih decenija 19. veka tu sahranjeno oko 650 starosedelaca.
– Svaka stara porodica iz ovog naselja tamo sigurno ima nekoga od predaka – zaključuje Matijašević. – U saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika Beograda pokrenuli smo inicijativu da to groblje bude zaštićeno i da postane memorijalno mesto gde ćemo se poklanjati senima predaka.
Kafana „Donji Srem“
Bežaninci nas podsećaju na svoje sokake i šorove, kako su ih nekada „po sremački“ zvali. Tako je glavni deo današnjeg Novog Beograda nekada bio Dojno ili Donje polje, a „šor“ je bio uobičajen naziv za ulicu. Tako je današnja Ulica Dušana Vukasovića bila Grobljanski šor, budući da je vodila ka groblju, a Šorić je bio onaj deo današnje Gandijeve ulice, od silaska sa Novog bežanijskog groblja ka novobeogradskim blokovima.
Nekada je tu bila kafana „Kod Ćire“, koju su kasnije prozvali „Donji Srem“.
Tako su soliteri i novogradnja samo uslovno pobedili stare, sremačke, domaćinske kuće, ali Bežaninci ipak odolevaju naletima kranova, dok romantično ali i ljubomorno čuvaju duhovno blago svoje prošlosti.
IZGUBLjENE CRKVENE KNjIGE
Zapisi o rodoslovima bežanijskih nastali su uz pomoć zapisa iz crkvenih knjiga. Naši sagovornici skreću nam pažnju kako su se u Crkvi Svetog Georgija matične knjige čuvale od 1804. godine.
Stogodišnjica crkve
– Kada je 1946. godine donet zakon da ove knjige budu predate opštinama, naše su završila u Opštini Bežanija – objašnjava Matijašević. – Ova opština se gasi, odnosno uliva u novobeogradsku 1955. godine, kada su knjige zapisnički predate tamošnjim administrativcima. Nažalost, danas znamo da su knjige koje se odnose na period od 1878. do 1900. godine u Istorijskom arhivu, da su one koje pokrivaju naredni period u matičnioj službi, ali da su sve ostale, od samog početka 19. veka nestale.
Spisi su pronadjeni i u Istanbulu.
– Na svim tim mestima nalazio se po neki zapis o Bežaniji, koji nam je bio koristan. Tako nam je Turčin Buluč Jalčin pomogao da pronađemo zapise o precima iz tamošnjih arhiva.
