„Kamera nije bila uvek prisutna, ali je ipak mnogo učinila. Zabeležila je ono što smo gledali juče da bi nam pokazala svu veličinu onoga što gledamo danas“, ovako glasi jedna premisa iz filma „Kako sam rastao“ iz 1967. godine, posvećenog izgradnji Novog Beograda.
Vizionarskom poduhvat jugoslovenskih graditelja i arhitekata da na močvarnom i peskovitom tlu podignu novi grad.
Na nekadašnjoj ledini nikla je moderna urbana celina – grad u gradu. Ali nije bilo lako jer je, kao i gotovo svaka priča o napretku, i ova dočekana sa skepsom. Govorilo se da će ova stambena oaza, koja je nicala u peščanoj pustinji sa druge strane Save, potonuti u živi pesak.
Decenijama kasnije stiglo je i priznanje za deo grada koji su mnogi nazivali „velikom spavaonicom“. Muzej moderne umetnosti (MOMA) iz Njujorka uvrstio je Blok 23 u stalnu muzejsku postavku. Centralna zona Novog Beograda dobila je status kulturnog dobra, prostorno kulturno-istorijske celine.
Pošli smo u šetnju ovim blokovima sa namerom da napravimo priču o „novobeogradsko posleratnom modernizmu“, pokušavajući da sagledamo svu njegovu monumentalnost.
Prvi izgrađeni objekat bila je zgrada Radničkog univerziteta, otvorena 29. novembra 1949. Prve stanare novi grad je dobio 1950. kada su useljene zgrade u Paviljonima. Potom su izgrađeni SIV, Studentski grad i KBC Bežanijska kosa (zgrada prvobitno predviđena za Šumarski fakultet).
Eksperimentalni blokovi 1 i 2 i zgrada „Fontana“ bili su značajni jer je prvi put primenjen potpuno novi sistem gradnje, koji će postati standard za stambene blokove. Reč je o sistemu prefabrikovane gradnje Branka Žeželja koji je vremenom dovelo do ekspanzije graditeljstva u tehnološkom i inovacionom pogledu.
Najznačaniji projekat stambene gradnje u ovom delu grada je Centralna zona Novog Beograda koja obuhavata devet simetrično raspoređenih blokova 21, 22, 23, 24, 25, 26, 28, 29 i 30. Autori projekata su istaknuti predstavnici tog vremena Uroš Martinović, Leon Kabiljo, Bogdan Ignjatović i Ilija Arnautović, ali i generacija arhitekata koja je stasala na ovim projektima – Mihailo Čanak, Milosav Mitić, Ivan Petrović, Milutin Glavački, Aleksandar Stjepanović, Božidar Janković i Branislav Karadžić.
Središnja tri bloka 24, 25 i 26 nisu realizovani prema prvim detaljnim urbanističkim planovima, jer su originalno zamišljeni kao tri glavna trga Novog Beograda. Bilo je predviđeno da u Bloku 26, koji se nalazi preko puta zgrade SIVa, izgrade objekti za institute, komore, državni arhiv i naučne ustanove, a u Bloku 25 pozorišne i bioskopske dvorane, sale, klubovi i restorani…. Od te ideje se odustalo. Zbog toga je godinama Novi Beograd karakterisan kao „velika spavaonica“, prostor namenjen isključivo za stanovanje, bez dodatnih sadržaja.
Iako su obrisi Novog Beograda potpuno definisani 70ih i 80ih godina, ovaj deo grada je nastavio svoj razvoj i tokom 90ih, a posebno u novom milenijumu. Novi Beograd je postao poslovni centar grada i zemlje.
Novi Beograd se u stručnim krugovima smatra evropskim pandanom Brazilije i Čandigara, navode u tekstu posvećenom izgradnji blokova 21, 22 i 23 istoričarka umetnosti Ivana Vesković i arhitektica Jelica Jovanović. Jedini je glavni grad posleratne Evrope, uprkos činjenici da veliki deo planiranih centralnih sadržaja i objekata nije izgrađen. Brazilija i Čendigar su deo Uneskove svetske baštine. Novi Beograd (još) nije, ali je Blok 23 postao sastavni deo stalne postavke Muzeja moderne umetnosti (MOMA) u Njujorku.
Zgrada SIVa, hotel Jugoslavija, Genex, Muzej savremene umetnosti i blokovi danas su deo turističkih tura, posebno zanimljive strancima koji žele da saznaju detalje o „beogradskom brutalizmu“. Novi Beograd je kako ističe istoričarka arhitekture Ljiljana Blagojević centar nad-nacionalne zajednice u kojoj bi dominantne ideje bile narodna demokratija, ravnopravnost i internacionalizam.
BLOK 21
Izgradnja ovog bloka počela je neposredno posle svečanog otvaranja SIV-a. Iako je ovo reprezentativno zdanje već postojalo i dočekalo učesnike Prvog samita Pokreta nesvrstanih 1961. godine, preko puta su ljudi i dalje živeli u udžericama, čak i zemunicama, i obrađivali zemlju.
Na ovom peskovitom tlu nikao je jedan od vizuelno najupečatljivijih blokova u kojem su stanovi pravljeni za potrebe Jugoslovenske narodne armije. Blok je koncipran tako da ima solitere, meander i dve lamele. Upravo je šest solitera dalo najupečatljiviji izgled ovom delu grada – „Šest kaprlara“ je postao gradski toponim.
Iskusni tandem koji su činili Bogdan Ignjatović i Aleksandar Đorđević projektovao je tri solitera i lamelu gde su izgrađeni manji stanovi, a Leon Kabiljo tri solitera sa velikim stanovima. Mladi tim arhitekata (Mihailo Čanak, Leonid Lenarčić, Milosav Mitić, Ivan Petrović i Ivan Simović) projektovao je meander, lamele i, nikada izgrađeni, samački hotel.
O veličini ovog projekta, prema rečima Ivane Vesković i Jelice Jovanović, svedoči što je čitav pravac stvaranja ovih zgrada nazvan „industrijskom modernom“. Tako su stvarana hibridna rešenja zahvaljujući kojima je stambena arhitektura izbegla kreiranje monotonih i tipskih naselja.
Čitavom dužinom Bloka 21 prostire se stambeni meander, službenog naziva B-7, dužine 972,5 metara, podeljen na 9 krakova, složenih cik-cak, podatak je do kojeg je tokom istraživanja i rada na doktorskoj disertaciji na Fakultetu za arhitekturu Univerziteta u Ljubljani došao arhitekta Goran V. Anđelković.
Meander je „ispresecan“ i tako da što su površine u neposrednom okruženju zgrade dopunjena gimnazijom, osnovnom školom, zelenilom, igralištima, teniskim terenima i obdaništima. Predstavlja najdužu zgradu na prostoru nekadašnje Jugoslavije.
U njoj živi oko 3.500 ljudi, ima 62 ulaza, 6.380 vrata i 5.152 prozora.
Zbog toga je brzo dobio nadimak „Kineski zid“, a njegova impresivnost se najbolje vidi iz vazduha.
