Kada sa novobeogradske strane prilazite “Brankovom” mostu, ugledaćete sa desne strane jednu betonsku grdosiju, nešto poput komada šuta, dela neke stare masivne građevine.
Ali, da li možete da poverujete – to je spomenik.
Brutalan, jer lepši i finiji ne može da bude.
Zamislite mrak, bombe i vrisak, potom bat nemačke čizme: nacistička okupacija Beograda u Drugom svetskom ratu 1941. godine nije značila samo nedaće, siromaštvo, bedu, krvavu borbu i časnu smrt, već stvaranje jedne dotad neviđene mašinerije propagande i uništenja. Ne samo protivnika, već i “nepodobnih“.
Zamislite da je zemlja na kojoj ste u tom trenutku bila ustaška “Nezavisna država Hrvatska”. A sa desne strane nacistička fabrika smrti – logor “Semlin”. Danas nama poznat kao “Sajmište”.
Nedugo nakon početka okupacije moglo je još da se prelazi s jedne na drugu stranu mosta, kao da je sve normalno. Ali, usred ovog privida “normalnosti”, na prvom koraku u NDH nalazili su se zidovi.
Masivni, betonski, nesavladivi zidovi sa golemom armaturom i zloglasna vrata. Ljudi su možda i izlazili živi, ali samo na putu do Jajinaca. Ne u nekakvom autobusu ili drugom vozilu već u kamionu gasnoj komori, zloglasnoj “dušegupki”. Do Nemanjine ulice već su svi bili mrtvi.
Prišli smo ovom spomeniku, koji izgleda kao da je stilizacija čovečijeg lica – ima “oči” i “usta”, kao i “kosu”. Zaleđeno lice, zarobljena duša, u vrtlogu ludila, koje ne smemo zaboraviti.
Ovi stubovi su bili originalno postavljeni 1941. godine kao deo kapije zloglasnog koncentracionog logora Staro sajmište.
Oslobodioci su otkopali stubove sa temeljima i odložili ih na ovo mesto 1945. godine.
Kultura sećanja nas opominje da ne zaboravimo i da se nikada više ne ponove strahote koje su se ovde događale.
Posle rata Sajmište je postalo najveća naseobina likovnih umetnika u regionu, stalna umetnička kolonija iz koje je nastalo i potresno vajarsko delo Tomislava Todorovića pod nazivom “Glave 1941-1945”.
Vajar je minimalnom intervencijom na originalnim stubovima uneo tračak života hladnim, masivnim i strašnim stubovima, stubovima koje su mnogi Srbi, Jevreji i Romi gledali ćekajući sopstvenu smrt. A nije bilo nekog čuda da ih spase.
Zato kad vas sledeći put ovuda nanese potreba, dok vozite bicikl, šetate ili ste beznadežno zaglavljeni u saobraćanoj nepomičnoj koloni automobila, pogledajte ove “Glave“. I setite se šta predstavljaju.
Bar toliko malo dugujemo desetinama hiljada mučenika kojima su one bile poslednje što su u životu videli.
